Dinsdag 20 oktober 2020
Verlieservaringen met de daarbij horende rouw is onvermijdelijk in dit leven. Niemand ontsnapt eraan want er is altijd wel iets of iemand waarvan we houden. Wanneer datgene of die persoon uit je leven verdwijnt door scheiding of dood dan kan het niet anders dan dat je overrompeld wordt door verdriet. Verdriet is de keerzijde van liefde maar hoe ga je ermee om?
Als professioneel en ervaringsdeskundige geef ik jouw graag de 7 belangrijkste tools om, wanneer de bliksem van verdriet in jouw leven is toegeslagen ermee om te gaan.
Vooreerst wil ik je graag vertellen dat verdriet een persoonlijke ervaring is. Als psychotherapeute hoor ik vaak: ‘Ik zou niet zo verdrietig mogen zijn want ik verlies een vriend, mijn man/vrouw, moeder of vader maar gelukkig niet mijn kind’. Elk verlies is anders, ook het effect ervan op jouw ervaring van verdriet. Vergelijk jouw verdriet niet met dat van iemand anders, vergelijk het niet met andere verlieservaringen die je hebt opgedaan in je leven. Wel kan je ervan leren. Hoe ben ik met het vorige verlies omgegaan en wat kan ik hiervan gebruiken zodat mijn huidige verdriet beter hanteerbaar is?
Het ene verlies is niet erger dan het andere maar anders, met meer of minder schade. Je kan verdriet niet meten. Een klein litteken kan meer zichtbaar zijn dan een groot, het is de plaats, de manier waarop het gehecht en genezen is dat ervoor zorgt of het in het oog valt of juist niet.
Het effect van verschillende verliezen is telkens anders. Er spelen veel factoren mee die de intensiteit van het verdriet bepalen. De relatie met de overledene speelt een grote rol. Gaat het om je kind, je partner, je ouders, een vriend(in), een collega? Hoe oud ben jij wanneer je dit verlies over je heen krijgt en hoe oud is diegene die jouw verlaten heeft?
Onder welke omstandigheden is iemand overleden of verlaat iemand jou? Is het door scheiding, natuurlijke dood, een ongeval, na een slepende ziekte, een zelfmoord, een moord?
Wanneer je afscheid kon nemen zal het verdriet anders zijn dan wanneer je plots wordt overvallen met het onafwendbaar gegeven en je geen vaarwel kon zeggen.
Van wie en op welke manier je ook afscheid hebt moeten nemen, hoe ga je het beste om met rouw?
In de herfst, wanneer de bomen hun bladeren verliezen, ligt er op de weg een tapijt met verschillende kleuren. Ook de emoties tijdens het rouwproces bestaan uit veel kleuren en vormen. Droefheid en depressieve gevoelens, schuld en angst worden ingewisseld voor boosheid, machteloosheid, verwarring en opluchting. Alle emoties die je kan hebben zullen tijdens dit proces op jouw pad het licht zien. Misschien zal je ze verdringen, maar vroeg of laat heb je geen andere keuze en is de enige mogelijkheid die overblijft ze accepteren, ermee leren omgaan om ze daarna te overwinnen. Er is geen andere weg dan door de pijn heen te gaan. Ook al wil je deze emoties niet ervaren, accepteer dat ze erbij horen. Afscheid nemen doet nu eenmaal pijn. Zou het niet vreemd zijn mocht je geen verdriet voelen bij het verlies van een dierbare? Dit zou betekenen dat hij/zij toch niet zo belangrijk voor je was.
Wat ook een natuurlijk gevolg is van het verlies is het gevoel dat de pijn, na de eerste weken na het afscheid heviger wordt. Het verdovende effect is weg, je beseft met hart en ziel dat diegene die is weggegaan nooit meer terugkomt. Weet dat het rouwproces een pad is met veel kuilen, met hoogtes en laagtes maar op het einde van je reis zal je pijn veel minder zijn. Houd dit voor ogen, en aanvaard onderweg het hobbelige parcour.
Onderweg kan je schuld- en schaamtegevoelens ervaren. Je voelt je schuldig aan de dood van je geliefde, maar het kan ook zijn dat je juist opluchting ervaart en je je daarover schaamt. Het is normaal dat je bepaalde aspecten van de ander niet zal missen en zelfs blij bent dat je daarmee niet meer geconfronteerd wordt. Niemand is perfect, ook diegene die overleden is, was dit niet. Wees lief en geduldig voor jezelf en aanvaard je ambivalente gevoelens. Tijdens het leven van die persoon had je die verschillende gevoelens toch ook? Er is niets mis mee, het is natuurlijk.
Op een bepaald moment zal je opstandig worden, komen haat, wrok en jaloeziegevoelens naar boven. Je hebt het gevoel dat jou onrecht is aangedaan. Je wil de situatie veranderen maar dit kan je niet. Je voelt je machteloos en hebt angst dat je verdriet nooit meer zal verdwijnen.
Rusteloos, ongeduldig en in de war ben je op zoek naar een houvast. Je zoekt een schuilplaats voor de storm van verdriet die door je heen raast. Bij taken voel je verwarring, je weet op momenten niet meer welke dag het is, waar je iets hebt achtergelaten. Dit maakt je angstig. Hierdoor zoek je soms steun bij de overledene waarmee je eindeloze gesprekken voert. Met een flits zie je hem/haar soms voor je staan. Weet dat dit normaal is.
Sommige onder ons hebben geleerd dat je ‘sterk’ moet zijn. Hulp vragen is een teken van zwakte, dat werd ons voorgehouden. Maar rouwen kan je niet alleen. Rouwen is een werkwoord. Dit betekent dat je ermee aan de slag moet gaan. Hoe doe je dat? Door telkens opnieuw jouw verhaal te vertellen, door steeds weer jouw tranen de vrije loop te laten.
Het is belangrijk om jezelf toe te laten het verdriet te voelen en erover te praten. Iedereen heeft tijdens een rouwproces de behoefte aan troost en ondersteuning. Niemand ontsnapt aan dit verlangen.
Weet dat hulp en steun vragen en aanvaarden niet betekent dat je passief en zwak bent. Jouw wereld staat nu voor een tijdje op zijn kop en je hebt het gevoel dat jouw leven stil blijft staan. Het is normaal dat het nu niet goed met je gaat en dit mag je ook tonen. Je kwetsbaar opstellen vraagt moed en dapperheid. Het geeft juist aan dat de overledene veel voor jou betekende en dat jij jouw situatie wil verbeteren.
Je bent niet alleen. Kijk om je heen. In elk huis vind je wel iemand die de confrontatie met verlies heeft aangegaan. Vroeg of laat blijft niemand ervan gespaard. In dat opzicht zijn we gelijken onder elkaar. Zoek mensen op met dezelfde ervaringen. Lees boeken van lotgenoten zodat jij je verbonden en begrepen voelt.
Heb geduld met jezelf. Deel jouw gevoelens met anderen. Vertel jouw verhaal tot in alle details. Een dagboek kan in deze periode veel betekenen, hij kan jouw beste vriend worden. Maak er gebruik van. Hij is er, je moet hem alleen maar in je handen nemen en hem al jouw verdriet toevertrouwen.
Ik weet het wel, in onze maatschappij moet alles snel gebeuren, ook het rouwen. Maar rouwen heeft tijd nodig, veel tijd.
Je veegt maanden, jaren van je leven met iemand anders niet zomaar weg!
Rouw neemt doorheen de tijd ook een andere vorm aan. In het begin ben je misschien geneigd om het verlies niet tot jou te laten doordringen. Je hebt de neiging om enkel de positieve kanten van de overledene te zien en de negatieve schrijf je toe aan jezelf. Na verloop van tijd ga je ook de negatieve kanten van jullie relatie eerlijk onder ogen zien en krijg je een meer realistischer kijk op het verleden.
Rouwen kent een begin, midden en een einde. Het is zoals ik al zei geen rechtlijnig proces maar een weg met vallen en opstaan.
Om een wonde te laten genezen is er tijd nodig, soms veel, soms minder, afhankelijk van de grootte. De wonde kan en zal helen maar het litteken blijft.
Doorheen je rouwperiode heb je betere en mindere dagen, hevige langdurige pijn, maar veelal ook pijnscheuten. Je wordt nu eenmaal dagelijks emotioneel aangesproken en dit kan je verdriet laten opflakkeren. Een liedje, een zin uit een boek, iets wat iemand jou vraagt of zegt, de hevigheid ligt op de loer om los te breken. Zeker in het begin van het rouwproces. Het is belangrijk dat je aanvaard dat rouwen tijd vraagt. Gun jezelf die tijd en leef van dag tot dag. Er komt een moment waarop je je leven terug kan hervatten. Neem intussen de tijd die je nodig hebt om jou verdriet te verwerken, ondanks de druk van de maatschappij.
Vlak na het overlijden zijn er heel wat regelingen en beslissingen die men moet nemen. Tegelijkertijd zijn er heel wat vragen die wachten op een antwoord.
‘Waarom overkomt dit mij?’ ‘Waarom moet hij/zij nu gaan?’ ‘Kan ik nog zin geven aan mijn leven zonder mijn geliefde?’ ‘Heb ik nog een toekomst zonder de ander? ’Komt mijn leven ooit weer op orde?
Er is angst voor het onbekende en angst voor nieuwe verliezen. Deze hel wil men geen twee keer meemaken.
We zoeken een antwoord op de vraag waarom, waarom nu en waarom op deze manier. Met andere woorden we zoeken naar zin en betekenis van datgene wat ons is overkomen. We willen controle, weten en begrijpen geeft ons dit gevoel.
Jouw waarden en normen komen in het gedrang en worden onder de loep genomen. Je twijfelt en je geloof in mens en wereld is wankel.
Rouwen betekent dat je je leven moet herzien en herinrichten. Je wil betekenis geven aan datgene wat jou is overkomen. Je moet een nieuwe weg uitstippelen, zonder de ander en dat vraagt veel moed, durf, lef en doorzettingsvermogen. Geef jezelf hiervoor de tijd. Met kleine beetjes ga jij JOUW antwoorden vinden. Iedereen is uniek, ook jouw antwoord zal uniek zijn.
Vroeger had ik op mijn kamer een spreuk hangen : ‘Ik heb aan de stilte mijn vragen gesteld en haar de antwoorden horen geven’. Inderdaad, ook ik heb in de stilte mijn antwoorden gevonden.
Misschien cliché maar het klopt wel. Vergeet niet dat ook jouw lichaam rouwt. Verdriet vormt een zware belasting voor je lichaam. Het reageert er ook op. Je kan dit merken aan het meer of minder willen eten, grote vermoeidheid door minder energie, moeilijk in- of doorslapen, spanningen, minder/meer seksuele verlangens, zenuwachtigheid, ….. en last but not least veel sneller ziek worden.
Geef jezelf voldoende rust.
Als psychotherapeute ben ik geen voorstander van medicatie bij rouwervaringen. Soms is het nodig, absoluut, maar als het kan doe je het beter zonder. Waarom? Medicatie onderdrukt jouw emoties. Emoties zijn energie. Wanneer deze niet kan stromen kunnen ze met verloop van tijd schade aanrichten aan jouw organen. Verdriet dat niet verteerd wordt kan op jouw maag blijven liggen waardoor er maagproblemen kunnen ontstaan. Het is te zwaar om dragen, zeg je en je ontwikkeld rugklachten. De volkswijsheid heeft hier nog meer voorbeelden van die ik zie terugkomen in mijn praktijk en ook zelf heb ondervonden.
Weet dat gevoelens zich niet laten onderdrukken. Vroeg of laat komen ze boven, al of niet op een destructieve manier, maar zich manifesteren zullen ze zeker doen.
Dat jouw energie op een laag pitje staat en je niet meer optimaal kan functioneren is tijdens het rouwproces volstrekt normaal.
Geef jezelf en je lichaam de rust die het verdient.
In het begin valt het nog mee. Mensen springen eens binnen, bellen je op, spreken je aan in de winkel en zijn bereid naar jouw verhaal te luisteren. Maar na een poosje begin je te merken dat mensen uit jouw gezichtsveld verdwijnen. Geen telefoontjes meer, geen bezoekjes, je blijft alleen achter. Voor veel mensen is dat de realiteit. ‘In nood kent men zijn vrienden’ luidt het spreekwoord, maar het is de waarheid. Na ons faillissement, ook een verlieservaring, bleef er niemand over. Er was geen gratis drank en eten meer te verkrijgen, weet je wel.
Ook in je relatie kan je je eenzaam voelen. Man en vrouw rouwen nu eenmaal niet op dezelfde manier. Vrouwen willen gehoord worden en hun gevoelens delen met anderen. Ze zoeken steun bij elkaar. Mannen zullen hun gevoelens juist niet willen uiten en richten zich op het oplossen van problemen, op de toekomst. Hun aandacht verplaatst zich (nog) meer naar hun werk en hun activiteiten terwijl ze emoties uit de weg gaan. Ze spelen een beschermende en actieve rol, en blijven ‘sterk’.
Deze verschillen leggen heel vaak een zware druk op de partnerrelatie omdat beiden begrip en steun verwachten van elkaar maar dit op een verschillende manier invullen. Het is vaak moeilijk om deze steun, door het verschillende karakter ervan, aan elkaar te geven.
Begrip voor de eigenheid van de ander is hier op zijn plaats. Mensen rouwen nooit op dezelfde manier. De intensiteit, duur, het tempo en de manier waarop verdriet wordt geuit is voor iedereen anders. Zeker tussen man en vrouw.
Vertel de ander wat je van hem verwacht en nodig hebt. Heb begrip voor het feit dat die ander zelf in rouw is en je datgene wat jij nodig hebt op dit moment niet kan geven. Zoek mensen om je heen die jou wel kunnen bieden waar je naar verlangt. Durf steun en hulp te vragen. Geloof mij, veel mensen zijn bereid te helpen, jouw te ondersteunen maar durven soms niet de eerste stap te zetten. Ze gaan ervan uit dat jij wel zal aangeven wanneer je hen nodig hebt. Zet die stap naar de ander. Een neen heb je, een ja kan je krijgen!
Eenzaamheid kan erg aan je knagen. Bij zware verliezen heb je het gevoel dat je een stuk van jezelf kwijt bent. Wie ben je nog zonder de ander? Welke betekenis heeft je leven zonder hem/haar? Weet dat de dood geen einde maakt aan de relatie. De relatie is niet gestopt. Ze loopt verder in een andere gedaante, maar ze is er nog. Hij/zij is en blijft jouw kind, je partner, je moeder, vader, je vriend(in), jouw collega.
Op belangrijke keerpunten in je leven, op moeilijke en vrolijke momenten kan het verlies met alle felheid terug bovenkomen en kan je je terug heel eenzaam voelen maar:
Afscheid nemen bestaat niet
Ik ga wel weg maar verlaat je niet
Mijn lief, je moet me geloven
Al doet het pijn
zingt Marco Borsato en hij heeft gelijk.
Ik kan het niet genoeg benadrukken: zoek mensen bij wie je terecht kan. Je vindt ze zeker. Soms komen ze uit onverwachte hoek, anderen keren moet je zelf het initiatief nemen zoals de stap zetten naar een lotgenoten groep.
‘Eenzaamheid, soms kwel je mij omdat ik je rijkdom niet aankan’, nog een spreuk vanop mijn kamer. Ik heb mij gedurende periodes in mijn leven heel eenzaam gevoeld. Op het moment dat die tekst op mijn muur pronkte begreep ik hem niet, wilde hem ook niet begrijpen. Desondanks zit er veel waarheid in. Je voelt je eenzaam na verlies omdat je treurt om iets moois dat je nu moet achterlaten. Maar je hebt het mogen en kunnen beleven en dat mogen we nooit uit het oog verliezen, ook al willen we nog meer van het goede en is hier een einde aan gekomen. Wees dankbaar voor wat mocht zijn.
Je kan ook treuren om dat wat je juist niet kreeg. De leegte die je voelt is immens. Vraag jezelf af op welke manier je deze leegte kan invullen. Wat zijn je mogelijkheden om het gapende gat te dichten, of op zijn minst te verkleinen?
De dood en het verlies van iemand zorgt ervoor dat we bewust worden van ons eigen leven en haar einde ervan. We beseffen meer, of zelfs voor het eerst hoe kostbaar het leven is.
De dood herinnert ons eraan dat ons leven en dat van anderen wel eens heel snel voorbij kan gaan. Deze gedachte stimuleert ons om nieuwe wegen te zoeken, te vinden en in te slaan.
Ik weet het, herinneringen en het verlangen naar de overledenen doen pijn, ontzettend pijn. Toch kunnen ze een stimulans zijn om verder te gaan.
Het leven zal zonder jouw geliefde nooit meer hetzelfde zijn, maar niet minder waard. Neem je verdriet onder de arm, en ga op weg.
Zeg je nu, dit lukt mij niet. Het verdriet overstelpt mij en ik vind geen uitweg. Stuur mij een mailtje, ik beantwoord het graag.